Þann 22. janúar, síðastliðinn, fjallaði stjórn félagsins á stjórnarfundi um málefni tengd forsætisráðuneytinu. Heyrst hafði af því að ráðuneytið væri að veita styrki til ýmissa verkefna sem tengjast verndun menningartengdra byggða og fornleifa m.a. Um er að ræða lið 01-305 á fjáraukalögum 2013 sem kallast „Græna hagkerfið og verkefni tengd vernd sögulegra og menningartengdra byggða og fornleifa o.fl“.
Mig langar að ræða þetta mál aðeins nánar í von um að umræður skapist á meðal okkar um það. Margir félagsmenn þekkja eflaust til þessa máls að því leyti að vera handhafi styrks frá ráðuneytinu. Athygli vakti þó að aðdragandi þessarar úthlutunar var nánast enginn og ræddi stjórn félagsins það sérstaklega þar sem þetta snertir starf safna hér á landi. Þrátt fyrir að auknu fjármagni til málaflokksins beri að fagna má setja spurningarmerki við úthlutunina.
Um er að ræða umtalsverðar fjárhæðir, eins og kemur í ljós á mynd sem birtist á facebook síðu Minjastofnunar Íslands. Þar eru styrkirnir sagðir veittir vegna ákvörðunar forsætisráðherra til atvinnuskapandi verkefna. Samtals eru þetta 205 milljónir, til samanburðar má benda á að framlag hins opinbera til safnasjóðs eru 120 milljónir fyrir árið 2014. Hafa þarf samt í huga að styrkir forsætisráðuneytis ná einnig til verkefna á sviði húsafriðunar og fornminja. Þrátt fyrir að féð sé ekki eingöngu eyrnamerkt safnastarfi, snertir þessi úthlutun söfn landsins, safnastarf og þar af leiðandi FÍSOS.
Í þeirri litlu fjölmiðlaumfjöllun sem hefur átt sér stað um málið hefur ekkert annað komið fram en að úthlutun af fjárliðnum Græna hagkerfið… sé ákveðin af forsætisráðherra sjálfum. Hér þarf ekki að draga í efa að ráðherra gangi gott eitt til, en hins vegar má gagnrýna vinnubrögðin. Hvaða rök liggja að baki ákvörðun um úthlutun? Var haft eitthvert samráð við fagaðila vegna úthlutunar? Var jafnræðis gætt við úthlutun? Hvers vegna var fagaðilum sem fara með málaflokkinn ekki gefinn kostur á að sækja um styrki eða hafa eitthvað með það að segja hvar fjármunum yrði best varið?
Málið hefur fengið örlitla umfjöllun á Alþingi, en Brynhildur Pétursdóttir, þingkona, hefur sent fyrirspurn til forsætisráðherra um menningarminjar og græna hagkerfið. Þar óskar hún skriflegra svara við þeim spurningum sem hún leggur fram. Spurningarnar ná vel utan um málið og það verður upplýsandi að sjá svörin þegar þau berast.
Þetta mál verður að setja í samhengi við tilfærslur ýmissa menningartengdra málaflokka á milli ráðuneyta. Þar ber helst að nefna flutning Þjóðminjasafns Íslands til forsætisráðuneytis, ásamt minjasöfnum! Stjórn FÍSOS sendi mennta- og menningarmálaráðuneyti og forsætisráðuneyti fyrirspurn vegna þessa flutnings skömmu eftir að fréttist af flutningum. Lítið hefur borið á svörum hvernig ráðuneytin ætla að takast á við þessar breytingar. Síðan þá hefur það hins vegar gerst að Margrét Hallgrímsdóttir, þjóðminjavörður, var skipuð skrifstofustjóri nýrrar skrifstofumenningararfs hjá forsætisráðuneytinu. Það verður því vonandi eitthvað að frétta þaðan á næstunni.
Ekki veit ég hvort að þessi fjárliður muni síðar fara í gegnum nýja skrifstofu menningararfs, stjórn FÍSOS bíður enn svara vegna þessara breytinga. Þær snerta safnastarf landsins og sérkennilegt verður að teljast að slíta málefni minjasafna frá mennta- og menningarmálaráðuneyti sem hefur enn með lista- og náttúruminjasöfn að gera. Skipulag safnamála hér á landi er hins vegar ekki þess eðlis að engu megi breyta og það má vel vera að þessar breytingar verði til góðs, ef vel verður að þeim staðið.
Hingað til hefur þó lítið borið á svörum og ákvörðun forsætisráðherra um útlhutun styrkja er enn önnur óvænt uppákoman. Þetta má ekki vera það sem koma skal og leggja verður áherslu á samráð við fagaðila þegar það kemur að fjárveitingum hins opinbera til safnatengdra málefna. Gagnsæi á líka við hér.
Segja má að hér sé verið að fara af þeirri braut sem mörkuð var með skýrslu Ríkisendurskoðunar „Íslensk muna- og minjasöfn. Meðferð og nýting á ríkisfé“ frá árinu 2009. Brugðist var við mörgum af þeim ábendingum sem þar komu fram, meðal annars áréttingu um að auka forræði Mennta- og Menningarmálaráðuneytis með safnamálum.
Það er mjög mikilvægt að fjármál safna og tengdrar starfsemi séu gagnsæ og uppi á borði. Annað hefur ekki eingöngu áhrif á jafnræði í úthlutun opinbers fés heldur hefur slæm fjársýsla einnig vond áhrif á orðspor safna meðal almennings. Í þessu máli skiptir ekki máli hver fær hvaða styrki, heldur fyrst og fremst að allir fái tækifæri til að sækja um styrk og að úthlutun þeirra fari fram með eins sanngjörnum hætti og mögulegt er.
Bergsveinn Þórsson, formaður FÍSOS